ЭКОНОМИКА

"დაშნაკცუთუნს საქმე აღარ აქვს"

დაშნაკური იდეოლოგიის კადრები, რომლებიც არ უღრმავდებოდნენ დასახული ამოცანის აზრს, არწმუნებდნენ ხალხს „დიადი სომხეთის" შექმნის აუცილებლობაში. სომეხი პოლიტიკური მოღვაწეების მისწრაფებაში გარკვეული „წვლილი" მოიძღვით სომეხ ისტორიკოსებს, რომლებიც საუკუნეების მანძილზე მითებით ალამაზებდნენ, აყალბებდნენ და ამაღლებდნენ თავიანთი ხალხის უძველეს ისტორიას. ამის შედეგად სომეხი ერის აზროვნებაში ჩამოყალიბდა ისტორიულად ძვირფასი და „იდეალური" ტიგრან II-ს ეპოქა.


როგორც წინა თავებიდან ჩანს სომხეთის უძველეს საზღვრებზე „დიადი სომხეთის" შექმნის იდეა ათვისებულ იქნა საზოგადოების ყველა ფენის მიერ. ამ მისწრაფების ძირითად საყრდენს წარმოადგენდა თურქების სიძულვილი და ქართველების მიმართ შური.სომხეთის დაშნაკური სწრაფვები გახლდათ სისხლისმღვრელი კონფლიქტის მიზეზი, რომელმაც მოიცვა თურქეთი, აზერბაიჯანი და საქართველო.
გარკვეულ ისტორიულ ეტაპზე სომეხმა პოლიტიკოსებმა დასახული მიზნის მისაღწევად შესძლეს მოკავშირეების მოძიება, რადგან დაშნაკური ისტორიული მისია ემთხვეოდა რუსეთის, ევროპის ქვეყბნებისა და ამერიკის ინტერესებს. თუმცა დროსთან ერთად პოლიტიკური ინტერესბის ცვლილებამ შეცვალა თურქეთისადმი დამოკიდებულება და სომხეთი აღმოჩნდა სრულიად მარტო კავკასიაში.სომხეთის დაშნაკურმა ხელისუფლებამ სისხლით დაფარა სამხრეთ კავკასიისა და მცირე აზიის ტერიტორიები. ამის დასტურს წარმოადგენს დაშნაკური ხელისუფლების ხელმძღვანელის ოვანეს კაჩაზნუნის პოლიტიკური აღსარება „ დაშნაკცუთუნს საქმე აღარ აქვს" . ეს წიგნი წარმოადგენს სომხეთის მთავარი დაშნაკის მიერ პარტიისადმი წაყენებულ ბრალდებას.
კაჩაზნუნი თავის ნაშრომს მოკრძალებულად - მოხსებას უწოდებს, რომელიც წარადგინა 1923წ. ბუქარესტში, რომელის წარადგინა „დაშნაკცუთუნის" საზღვარგარეთის ორგანოების კონფერენციაზე. მოხსენება შეგება ასსზე მეტი გვერდისაგან. მოიცავს პარტიის მიერ განხორციელებული „გმირული ქმედებების" კრიტიკასა და საყვედურს. მოხსენების შინაარსი გვიჩვენებს, რომ ავტორის დასკვნები არა დაჩქარებისა და გარდამავალი განწყობის შედეგია, არამედ ღრმა რწმენისა და გააზრების ნაყოფია.
კაჩაზნუნის მიერ მოყვანილი ისტორილი ფაქტებისა და მიეს მიერ მოცემული ახსნა-განმარტებების საფუძველშეა შესაძლებელია „სომხური საკითხის" განვითარების სტადიის დადგენა პირველი მსოფლიო ომის პერიოდიდან დაწყებული. 1923წ. „ლოზანის კონფერენციის" ჩათვლით. კაჩაზნუნი სომხეთ-აზებაიჯანის, სომხეთ-თურქეთისა და სომხეთ-საქართველოს ურთიერთობების საკვანძო მომენტებს უსვამს ხაზს, რომელიც ისტორიის ფურცლებს ნათელს ჰფენს, ხოლო სომეხი ნაციონალისტები ცდილობენ მსოფლიოს მისი დამახინჯებული სახე წარუდგინონ მსოფლიოს. მოხსენებაში ასახულია სწორედ ის ისტორიული ფატები, რომლებმაც დაბადეს იმ პრობლემების რთული ქსელი, რაც დღემდე არსებოს სომხეთის ურთიერთობებში მეზობელ ქვეყნებთან.
ავტორი დაწვრილებით ეხება სომხების მონაწილეობას I მსოფლიო ომის დროს შეიარაღებულ მოქმედებებში ოსმალეთის იმპერიის წინააღმდეგ, რამაც აიძულა ოსმალეთის იმპერია 1915 წ. სომხები გადაესახლებინათრუსეთის მესაზღვრე ტერიტორიებიდან ქვეყნის შიდა რაიონებში. აღნსანიშნავია, რომ კაჩაზნნუნი იყენებს ისეთ ტერმინებს როგორიცაა „გადასახლება" და „მასობრივი განდევნა", რაც თანამედროვე სომხურ პოლიტიკურ ჟარგონზე „გენოციდია". კაცაზნუნის მიხედვით„გადასახლებაში" ბრალი მიუძღვით ოსმალეთის ხელქვეით სომხებს, რომლებმაც შექმნეს რაზმები და გადავიდნენ მტრის - სამეფო რუსეთის მხარეს.
1914 წ. როდესაც თურქეთი ჯერ არ იღებდა მონაწილეობას მერძოლი ქვეყნების საომარ მოქმედებებში, ამიერკავკასიაში დიდი ხმაურითა და მოზღვავებული ენერგიით დაიწყო სომხური „დრუჟინების" შექმნა.
დაშნაკურმა სომხურმა რევოლუციურმა პარტიამ, წერს ო.კაჩაზნუნი, აქტიური მონაწილეობა მიიღო, როგორც „დრუჟინების" შექმნაში, ასევე მათი თურქეთის წინააღმდეგ მოქმედებებში, მიუხედავათ იმისა, რომ „დაშნაკცუთუნმა", ერზრუმის ყრილობაზე, „დრუჟინების" შექმნაზე უარყობითი გადაწყვეტილება გამოიტანა. ასეთ ძალიან მძიმე და პასუხისმგებელ საქმეში, რომელსაც სავალალო შედეგების მოტანა შეეძლო, ამიერკვაკასიის დაშნაკცუთუნის ორგანოებმა და ცალკეულმა მოღვაწეებმა დაარღვიეს ყრილობის- უმაღლესი პარტიული ორგანოს ნება.
ჩვენ უდაოდ ვიყავით დაინტერესებულნი რუსეთით, უსაფუძვლოდ ვიყავით გატაცებულნი და დარწმუნებულნი, რომ მეფის ხელისუფლება ერთგულებისა და დახმარების სანაცვლოდ სომხეთს ავტონომიას მიანიჭებდა და ჩამოყალიბდებოდა თურქეთისაგან განთავისუფლებული სომხური ვილაეტებისა და ამიერკავკასიის სომხეთის ფარგლებში. ჩვენი აზრები ბურუსით იყო მოცული. საკუთარ სურვილებს ვახვევდით თავს სხვებს, დიდ მნიშვნელობას ვანიჭებდით უპასუხისმგებლო სიტყვებს, და თვითჰიპნოზის ფონზე ვერ აღვიქვამდით რეოლბას და მივეცით ოცნებებს.
1915 წლის ზაფხულსა და შემოდგომაზე ადგილი ჰქონდა თურქი სომხების ძალადობრივ გადასახლებასა და მასობრივ ძარცვას, რამაც სომხეთის საკითხს სასიკვდილო ზიანი მიაყენა. სომხეთის ის იტორიული ნაწილი, რომელიც შთამომავლობით გადმოსული ტრადიციებისა და ევროპული ქვეყნების დაპირებების მიხედვით უნდა ყოფილიყო ჩვენი დამოუკიდებლობის საფუძველი, დაცარიელდა: სომხური ვილაეტები დარჩა სომხების გარეშე.
მიუხედავად იმისა, რომ 1914წ. შემოდგომაზე „თურქეთი ჯერ კიდევ არ იყო ომში ჩაბმული", ეს კამპანია „დიდი ხმაურითა და ენერგიით" ჩატარდა. ამგვარად ავტორი არ მალავს, რომ 1915 წ. ვენის, მუშესა და სხვ. ვილაეტებში, მუსულმანებისაგან განწმენდის მიზნით, სომხების მიერ ჩატარებული სისხლიანი აქციები წინასწარ იყო დაგეგმილი, რათა გამარტივებულიყო რუსეთის ჯარის შემოსვლა.
მუსულმანების მიმართ ამგვარი აგრესიის ანატომიის გამხელისას, კაჩაზნუნი ხაზს უსვამს, რომ „ ეს წარმოადგენდა იმ ფსიქოლოგიის ბუნებრივ და გარდაუვალ შედეგს, რომლითაც იჟღინთებოდა სომეხი ერის საუკუნის მეოთხედის მანძილზე." ის მიუთითებს, რომ 1890 წელს „დაშნაკცუთუნის" ჩამოყალიბების შემდეგ, XIX საუკუნის 90-იანი წლებიდან მოყოლებული, მათ მიერ მართული სომეხი ტერორისტები მუსულმანური მოსახლეობის წინააღმდეგ ატარებდნენ სისხლიან აქციებს, ამზადებდნენ თავდასხმას სულთანზე, შემდგომში კი გადაიტანეს მოქმედებები სამხრეთ კავკასიაში. ამ ქმედებათა მიზეზი განპირობებული იყო სომხური სპეციფიკური მენტალიტეტით, პოლიტიკური ზრდის წინსვლითა და დაუნდობელი „სომხური საკითხის" ექსპლუატაციისთ რუსეთსა და დასავლეთ ქვეყნებში.
I მსოფლიო ომის დასაწყისიდან სომეხ ნაციონალისტებს ძალზედ მჭიდრო კავშირები გააჩნდათ კავკასიაში რუსულ ხელისუფლებასა და დასავლეთის სხვადასხვა ქვეყნებთან. სროწედ მათი გამოყენებით სურდათ საკუთარი ავანტიურიტული მიზნების განხორციელება.
კაჩაზნუნი წერს: „ თურქემბა იცოდნენ რასაც აკეთებდნენ და მათ არ აქვთ სინანულის საფუძველი. როგორც მოვლათა განვითარებამ გვანახა, თურქეთში სომხური საკითხის ძირეულად გადაწყვეტის ამგვარი ხერხი იყო ყველაზე ეფექტური.ვერავინ იტყვი, რომ ამგვარი მძვინვარე დევნა არ მოხდება, თუ საზღვრის ამ ნაწილში სხა ხაზს გავყვებოდით. ვერავინ იტყვის იქნებოდა თუ არა ბრძოლა ასეთივე სასტიკი და მაშტაბური, თუ სასწორზე არ იქნებოდა დადებული ჩვენი თურქებთან მტრობა.
ამ საკითხთან დაკავშირებით უამრავი საკითხი შეიძლება არსებობდეს. ფაქტი რჩება ფაქტად, ათეულობით წლების წინ თურქეთის ბატონობის წინააღმდეგ დაწყებული ომის შედეგად თუქრული სომხეთი დაცარიელდა, ხოლო თურქი სომხები გაანადგურეს და განდევნეს. თავს ვიმშვიდებდით თითქოს რუსეთი ვერაგულად მოგვექცა, ( შემდგომში დადგებოდა ფრანგების, ამერიკელები, ინგლისელების, ქართველების, ერთი სიტყვით-მთელი მსოფლიოს ჯერი)
თითქოს გმირობა მდგომარეობდა ჩვენს მიამიტობასა და არაშორსმჭვრეტელობაში, რის გამოც აღმოვჩდით ისეთ სიტუაციაში, რომ ყველას შეეძლო ჩვენი ღალატი და ამოხოცვა." როგორც ჩანს, როდესაც დაშნაკურ ლიდერებს თვალი აეხილათ, დაკარგეს ოპტიმიზმი და დაიწყეს „დამნაშავეთა" ძებნა.
გაბრაზებულმა და შეშინებულებმა, როგორც სჩვევით,სხვაგან დაიწყეს დამნაშავეების ძებნა და აღმოაჩინეს " ვერაგული პოლიტიკის მატარებელი რუსეთი". კაჩაზნუნი ადანაშაულებს „დაშნაკცუთუნს, რადგან მათ ლიდერებს არ უნდოდათ იმის დაჯერება, რომ რუსეთი ცდილობა თავიანთი უძველესი პროექტის-„სომხეთი სომხების გარეშე" - განხორციელებას და რომ „სომხური საკითხი" არ შედიოდა მათ ინტერესებში. ხელსაყრელ მომენტში კი უყოყმანოდ გადააბიჯებდნენ ჩვენს გვამებს."

„ გენოციდის" შესახებ მითი შექმნილია სომეხი პოლიტიკოსების მიერ. ამით ისინი ამყარებდნენ „ ტანჯული სომეხი ერის" ლეგენდას, რამაც მისცა მათ 1918 წელს, მეზობელი ქვეყნების ტერიტორიების ხარჯზე, საკუთარი სახელმწიფოს შექმნის საშუალება.
თავის მოხსენებაში კაჩაზნუნი ეხება ბაქოს 1918წ. მარტის სისხლიან მოვლენებს და აღიარებს დაშნაკთა მონაწილეობას. 1918 წ. მარტში ბაქოს ბოლშევიკურმა საბჭომ, შაუმიანის ხელმძღვანელობით, გადაწყვიტა „ მუსავატ"-ისთვის დარტყმის მიყენება და მისი პოლიტიკური სახელისუფლებო ბრძოლიდან გამოთიშვა. კაჩაზნუნი თვლიდა, რომ ბოლშევიკებს წინააღმდეგობას უწევდა მხოლოდ ორი პარტია: თურქული (აზერბაიჯანული) „მუსავატი" და სამხური „დაშნაკცუთუნი", თუმცა ბოლშევიკებთან წარმატების მისაღწევად საჭიროა მათი გაერთიანება, რაც წარმოუდგენელი იყო. კაჩაზნუნის მიხედვით, ბაქოს სომხური მოსახლეობა „მუსავატ"-ის დიქტატურას ამჯობინებდა ბოლშევიკურ დიქტატურას, თითქოს ამ ფაქტით აიხსნება ბაქოში დაშნაკთა გადახრა ბოლშვიკური მოძრაობისაკენ . ისინი თითქოს წარმოადგენდნენ ბოლშევიკთა საყრდენს"
კაჩაზნუნი ძალიან მორიდებულია, როდესაც ამბობს „თითქოს საყრდენს", რადგან 1918წ. მარტში ბოლშევიკები ვერ შესძლებდნენ დემოკრატიული ორგანოების ლიკვიდაციასა და ბაქოს კომუნაში დიქტატურის დამყარებას „დაშნაკცუთუნი"-ს დახმარების გარეშე. დაშნაკური ლიდერი აღიარებს: „ ჩვენი დახმარებით, ბაწოში ბოლშევიკებმა განადგურეს „მუსავატი". მოგვიენებით ის აღიარებს, რომ „მარტში, მუსავატ-ბოლშევიკური ბრძოლის დროს ადგილი ჰქონდა მუსულმანების ჟლეტას". მხოლოდ ბაქოში ბოლშევიკ-დაშნაკების მსხვერბლი გახდა 12 ათასი მუსულმანი. შემდგომში, ბაქოს საბჭოს სამხედრო ფორმირებებმა, რომლის შემადგენლობის 80 %-ს სომხები წარმოადგენდნენ, გუბინისა და ბაქოს სხვა ოლქებში განახორციელეს მუსულმანური მოსახლეობის გენოციდი.
1918წ. 26 მარტს, ამიერავკასიის სეიმის დაშლის შემდეგ, საქართველოსა და აზერბაიჯანის დამოუკიდებლობლობის გამოცხადების შემდეგ დადგა სომხეთის ჯერი. კაჩაზნუნის მიხედვით, სომხები დაბნეულნი იყვნენ: „ უნდა გამოვაცხადოთ, თუ არა დამოუკიდებლობა. გვაქვს თუ არა დამოუკიდებელი სახელმწიფოს შექმნისა და შენარჩუნების საშუალება?". მსგავსი კითხვები არ იყო უადგილო, რადგან კაჩაზნუნის აღიარებით „ საჭირო იყო ძველად დაკარგული სახელმწიფოებრიობის დამოუკიდებლობის აღდგენა". არც ის არის შემთხვევითი, რომ სომხურმა საბჭომ ვერ შესძლო ჩამოყალიბებულიყო დედაქალაქის არჩევანში. მხოლოდ 1918წ. 29 მაისს, აზერბაიჯანის რესპუბლიკის ეროვნულმა საბჭომ სომხებს დედაქალაქი ერევანი დაუთმო, სადაც სომხური მთავრობა გადავიდა 19 ივნისს ტიფლისიდან.
მიხედვად იმისა, რომ სომხეთი აღიარებული იყო „დამოუკიდებელ რესპუბლიკად" და სარგებლობდა კუთვნილი თავისუფლებებითა და ორგანოების არჩევითობით, კაჩაზნუნით თქმით : „ ეს იყო მხოლოდ ფორმა, რელობა კი- განსხვავებული იყო. ფაქტიურად ჩვენი პარტია ცდილობდა მთავრობისა და საკანონმდებლო ორგანოს სრულ დამორჩილებას."

არარატის სახელმწიფო, არსებობის პირველივე დღეებიდან, იმყოფებოდა საომარ ვითარებაში მეზობელ ქვეყნებთან. დაშნაკური ხელისუფლების დამხობის ძირითად მიზეზად, კაჩაზნუნმა დაასახელა მეზობელ ქვეყნებთან მშვიდობიანი ურთიერთობის დამყარების უუნარობა. ის წერს: „ ორ წელიწად ნახევარი ვმართავდით ქვეყანას. ვაქარმოებდით ომს საქართველოსთან, აზერბაიჯანთან და თურქეთთან". კაჩაზნუნი მიიჩნევს, რომ ამის მიზეზი გახდა ის, რომ „ მთავრობამ ვერ შესძლო საშინაო და საგარეო მდგომარეობის დამყარებისათვის საჭირო მიზანშეწონილი ზომების მიღება. დიდი როლი ითამაშა პოლიტიკურმა განუვითარებლობამ და სახელმწიფო აპარატის მართვის უუნარობამ."
მოხსენებაში კაჩაზნუნი განსაკუთრებულად უსვამს ხაზს აზერბაიჯანთან ურთიერთობას, მისი თქმით სომხეთი ოფიციალურად არ იმყოფებოდა აზერბაიჯანთან საომარ მდგომარეობაში. ამავდროულად კაჩაზნუნი არ მალავს აზერბაიჯანული მოსახლეობის წინააღმდეგ მრავალრიცხოვანი ძალადობრივი ქმედებების გამოყენებას, რამაც გამოწვეული იყო მოსახლეობის სიმპატიით თურქეთისა და აზერბაიჯანისადმი. როგორც წერს კაჩაზნუნი, სომხურმა ხელისუფლებამ „ ვერ შესძლო აზერბაიჯანთან მისაღები ურთიერთობის დამყარება და მუსულმანურ რაიონებში, ადმინისტრაციული ზომების მეშვეობით, წესრიგის უზრუნველყოფა, ამიტომ მიმართა იარაღს, ჟლეტდდა და ანადგურებდა მოსახლეობას, რითიც ვნებდა ხელისუფლების პრესტიჟს. სახემწიფო აწარმოებდა სისხლისმღვრელ შეტაკებას მუსულმანურ მოსახლეობასთან აგბაბში, ზოდში, ზანგიბასარში, ბედიბასარსა და შარურ-ნახჩივანში, თუმცა იარაღის მეშვეობითაც ვერ შესძლო ძალაუფლების დამყარება, დამარცხდა და უკან დაიხია. ჩვენს დროს ხალხი ომში ნადგურდებოდა და შიმშილით იღუპებოდა. ჩვენ გავაკოტრეთ პურით მდიდარი ისეთი პუნქტები, როგორიც იყო შარური და ვედი. გავანდგურეთ ისე, რომ არც გამოვიყენეთ ეს სიმდიდრე. ეს არის მწარე სიმართლე. უნდა გვქონდეს სიმართლის აღიარებისა და დასკვნის გამოტანის სიმამაცე."
ყოფილი დაშნაკური ლიდერი აღიარება თავად მეტყველებს საკუთარ თავზე: სომხები „წესრიგის დამყარებისათვის იძულებულნი იყვნენ" მოეკლათ, გაეძარცვათ და მოეწყოთ მოსახლეობის ჟლეტა. ძირძველიაზერბაიჯანული მიწები „მუსულმანურ მოსახლეობასთან ერთად სახელდებიან სომხეთის შიდა რაიონებად". აზერბაიჯანული მოსახლეობის კანონიერი სწრაფვა დარჩნენ საკუთარ თავებად და არ დაემორჩილონ თავს მოხვეულ სომხურ დიქტატურას, განიხილება „ანტისახელმწიფოებრივ ქმედებად". ამ სომხური პოლიტიკის შედეგად, 1919 წლის ბოლოს, ერევნის, ეჩმიაძინისა და სურმალის მაზრებიდან აზერბაიჯანელთა დევნილების რაოდენობამ მიაღწია 200 ათასზე მეტ ადამიანს. 1920 წლის ნოემბერში, სომხეთის გასაბჭოების მომენტისთვის ადგილზე დამრჩა მხოლოდ 10 ათასამდე მუსულმანი.
ანგარიშის დასკვნით ნაწილში, დაშნაკთა ყოფილმა ლიდერმა გამოყო სომხური ფსიქოლოგიის მახასიათებლები: საკუთარი არაშორსმჭვრეტელობაზე პასუხისმგებლობის სხვაზე დაკისრება და საკუთარი უბედურების გაფორმების ავადმყოფური სწრაფვა: „ მწარედ შევჩივით ბედს, ხოლოს საკუთარი უბედურების მიზეზს არ ვეძებთ საკუთარ თავში. ეს ჩვენი ნაციონალური ფსიქოლოგიის ერთ-ერთი მახასიათებელია." მიგვაჩნია, რომ მოცემული დასკვნები დღევანდელი სომხეთისთვის აქტუალურია.
ერთი რამ უდაოა, ო.კაჩაზნუნის წიგნ-მოხსენების სხვადასვხა ენაზე გამოცემა სერიოზულად შეარყევდა თანამედროვე სომხების პოზიციას გენოციდის მოგონილ საკითზე, რადგან დააფიქრებს დასავლეთის კანონმდებლებს, სანამ გამოსცემენ რეზოლუციას საეჭვო „სომხური გენოციდის" საკითხთან დაკავშირებით.
მაგრამ მაინც, რა არის დაშნაკცუთუნი- პოლიტიკური პარტია, იდეოლოგია თუ სომეხთა საერთაშორისო გაერთიანება? ისტორიკოსები და პოლიტიკოსები დიდი ხანია მსჯელობენ დაშნაკცუთუნის ფენომენის შესახებ და განიხილავენ სტუქტურულად უნიკალურ ორგანიზაციად. პარტია მოქმედებს უკვე 115 წლის განმავლობაში. ზოგი მათ მეოცნებეებს უწოდებენ, ზოგი კი- თავისუფლებისათვის უშრეტელ მებრძოლებს. თუმცა უნდა განვსაჯოთ ქმედებებიდან გამომდინარე, რომლის მიხედვითაც დაშნაკცუთუნი არის ტერორისტული ორგანიზაცია, რომელმაც უდიდესი უბედურება მოუტანა მცირე აზიასა და სამხრეთ კავკასიას. დაშნაკცუთუნის ტრუქტურები მოქმედებენ მსოფლიოს მაშტაბით, ხუთ კონტინენტზე, მათ მთავარ მიზანს წარმოადგენს ტერორისტული ქმედებების განხორციელება. რამდენად სჭირდება მსოფლიოს ისეთი ორგანიზაცია, რომლის მთავარი მიზანი ტერორიზმია? ეს საკითხი უნდა განიხილებოდეს მაღალ დონეზე, რათა მათმა ქმედებებმა კვლავ არ გამოიღონ სავალალო შედეგები.
ნაციონალური ბრძოლის ნიღაბს მიფარებულმა დაშნაკურმა ლიდერებმა, აჟანყებებისა და ეროვნული ბრძოლის ეგიდით, შესძლეს პირველი მსოფლიო ომის დროს ეთნიკურად თურქ მოსახლეობაში ტერორის დამყარება.
სომხური ტერორიზმის მოდელი-ექსტემისტული ზემოქმედების მდგრადი ფორმაა, რომელიც განპირობებულია სომეხი ხალხის მახასიათებლებით, ენდემიზმითა და მათი განვითარების ლოკალური ხასიათით. თურქული სამყაროს წინააღმდეგ გამოცხადებული სომხური ომის საფუძვლები ჩადებულია სომეხი ერის ისტორიაში, სხვა სიტყვებით, რომ ვთქვათ მიიჩნეოდა, რომ ოდესღაც არსებული „დიადი სომხეთის" აღორძინებას ხელს უშლის თურქეთი.
დაშნაკური ტერორიზმი- წარმოადგენს ექსტრემალური ზემოქმედების პოლიტიკასა და პრაქტიკას, დამყარებული უკანონო ძალადობის გამოყენებაზე. გააჩნია საკუთარი ისტორია, იდეოლოგია და მზარდი აგრესია. მას გააჩნია როგორ შიდა ცივილიზაციური, ასევე გარეცივილიზაციური ხასიათი. ტერორიზმის სომხური მოდელი მიეკუთვნება სამხრეთ კავკასიისა და მცირე აზიის ლოკალურ რეგიონებს. სომხური ტერორიზმი ეწინააღმდეგება თურქეთსა და აზერბაიჯანს, თუმცა თუ მისი ინტერესები არ იქნება გაზიარებული, საფრთხე შეექმნება მსოფლიოს სხვა ქვეყნებსაც.
სომხურ-დაშნაკური ტერორიზმი იძენს წარმოუდგენელ ფორმას. ხასითდება მოუთმენლობითა და ფანატიზმით, ხდება უფრო დაუნდობელი და სასტიკი.
სომხური ტერორიზმმი მოულოდნელად ჩამოყალიბდა ღრმა საერთაშორისო კრიზისების პერიოდში. ეს კონფლიქტოგენური და კასასტროფული ფაქტორი აღმოჩნდა ისტორიულ კავშირში ტავად ისტორიის პრობლემებთან. ოსმალეთის იმპერიის ტერიტორიაზე სომხეთის სახელმწიფოს შექმნის იდეა წარმოადგენდა სომეხთა გაერთიანების იდეოლოგიურ ბაზას, რომლის მთვარი მიზანი იყო ტერიტორიების განწმენდა თურქებისაგან და არასომხებისაგან.
რევანდელ დღეს ამ ორგანიზაციის ისტორიული დანაშაულებისათვის არ არსებობს იურიდიული პასუხისმგებლობა. ისინი კვლავ აქვეყნებენ ახალ ლოზუნგებსა და პროგრამებს, რაც სამართლებრივი დემაგოგიის ახალ ნიმუშებს წარმოადგენს. არა საზოგადო ურთიერთობებით განპირობებული, არამედ ცარიელ ადგილზე აღმოცენებული ნორმები წარმოადგენენ „მკვდარ" ნორმებს. მათი გამოჩენა მოსახლეობაში ბადებს სამართლებრივ ნიჰილიზმსა და უპატივცემლობას სახელმწიფო მუშაკების მიმართ. სწორედ ამის გამო ცნდება მეზობელი ერების მიმართაც უპატივცემლობის გრძნობა.
კონსტიტუციური და პოლიტიკური პასუხიმგებლობა არ არის ერთი და იგივე. პოლიტიკური პასუხისმგებლობა , არაიურიდიული სოციალური პასუხისმგებლობის ერთ-ერთი ფორმაა, რომლის მიზანს წარმოადგენს პოლიტიკურ პარტიათა მარეგლამენტირებელი კორპორატიული ნორმების დარღვევა. პოლიტიკური პარტიების კონსტიტუციურ და იურიდიულ პასუხისმგებლობათა თანაფარდობა შემდეგია: ერთის მხრივ, პარტიების კონსტიტუციური პასუხისმგებლობა, იურიდიული პასუხისმგებლობის ნაწილია. მეორეს მხრივ, კონსტიტუციური პასუხისმგებლობის და სამართალდარღვევის სუბიექტების მრავალფეროვნების გამო, განხილული პასუხისმგებლობა არ შედის პოლიტიკური პარტიების იურიდიული პასუხისმგებლობის ინსტიტუტში. თუმცა ეს ცალკე ეღებული ქვეყნების შიდა კანონებია. „დაშნაკცუთუნის" ნაციონალური პარტიის ქმედებათა განსასჯელად საჭიროა საერთაშორისო სასამართლოს მოწვევა, რომელიც გამოტანს ამ ორგანიზაციის არსებობის ამკრძალავ განაჩენს.

---------------------------------------------------------

.http//minval.az/news/29718#sthash.vHUbjdKQ.dpuf.
http://news.day.az/politics/382179.html.
ო.კაჩაზნუნი. დაშნაკცუთუნს საქმე აღარ აქვს. ტიფლისი:წგნ.1927.გვ.12-13,15.
ო.კაჩაზნუნი. დაშნაკცუთუნს საქმე აღარ აქვს. ტიფლისი:წგნ.1927.გვ.12-13,15.
თვითმყოფადობით.

Прочитано : 1